„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:
CHOMIŃSKI Michał Andrzej (1 VII 1821 Zamość - 24 X 1886 Warszawa), aktorBył synem Franciszka Ch., magazyniera wojskowego i Delfiny ze Świerzawskich, bratem => Ignacego Ch., mężem - Anieli Szuszkiewicz (ślub w 1854). Od 1828 wychowywał go ojczym T.A. Chełchowski. Przez kilka lat uczył się w szkole w Lublinie, a następnie Chełchowski zabrał jego i starszego brata Ignacego do pomocy w teatrze. Podczas wędrówek zespołu po prowincji Ch. zaczął występować w rolach dzieci, np. w 1832 w Hrubieszowie grat rolę dziewczynki Józefki w melodramacie „Trzydzieści lat, czyli Życie szulera”, natomiast w Zamościu rolę Piotrusia w komedii „Kontrybucja”. Do 1840 był stale w zespole ojczyma, gdzie pełnił jednocześnie funkcję kasjera. Od 1840 do 1846 występował w Krakowie i z zespołem krak., m.in. w Kaliszu (1841) i Poznaniu (1842, 1845). Wiele w tym okresie zawdzięczał bratu. W 1841-45 grał w Krakowie ok. dwustu ról, przeważnie były to „role drugiego rzędu, komiczne, zwykle służących, powierników, dorobkiewiczów, Żydów” (K. Estreicher: „Michał Chomiński"); występował z powodzeniem w wodewilach, śpiewając w nich kuplety i piosenki. H. Meciszewski tak go wtedy charakteryzował: „rodzaj Pierrota na naszej scenie; wypełnia z talentem niemałym role buffo w komedii niższej"; „posiada wszystkie przymioty potrzebne do oddania ról burlesk”.
W 1846 przeniósł się do t. warsz. i na scenie T. Rozmaitości debiutował 3 V w roli Kasperka („Siostra Kasperka"), a 11 V w roli Papkina („Zemsta"). Rolę tę przejął po A. Żółkowskim i grał odtąd stale na scenie warsz. ponad sto razy podczas swej kariery aktorskiej. Wg J. Kotarbińskiego grał Papkina z „wielkim rozmachem i werwą”, „miał dużo ruchliwości, impetu, komicznej szarmanterii, pewności siebie”, „miał pomysły i koncepty zabawne, ale postaci plastycznej nie stworzył, chociaż go rzęsiście oklaskiwano”. Na scenie warsz. pozostał do śmierci. Objął tu role tzw. „płaskiego” komika, przeważnie drugoplanowe. 1 VII 1874 obchodził w T. Wielkim w roli Mateusza („Stary mąż") jubileusz trzydziestopięciolecia pracy teatr.; otrzymał wtedy emeryturę, ale nie opuścił sceny. W kwietniu 1881 gościnnie występował we Lwowie. Niedługo przed śmiercią zagrał na scenie T. Małego Ciaputkiewicza („Grube ryby") i rolę tę W. Rapacki i J. Kotarbiński uważali za najlepszą w jego karierze. Ostatnią rolą Ch., graną jeszcze 15 X 1886 był Łykalski („Majster i czeladnik"). Reprezentował jako aktor tzw. niższą komikę. Grał często z przesadą, powtarzał stereotypy i wprowadzał do gry elementy farsowe, ale był aktorem zdolnym, bardzo pracowitym i użytecznym. J. Kotarbiński tak go charakteryzował: „Aktor nawskroś subiektywny, stosował Chomiński każdą rolę do swoich warunków, wyrobił sobie także własną manierę groteskową, opartą na niezbyt obszernej skali środków i efektów. Miał twarz ruchliwą, wesołą z pełnymi policzkami, w swoim rodzaju wyrazistą, ruchy żywe i naturalne, wzrost średni, głos tenorowy, wysoki, w górnym rejestrze używał chętnie tonów falsetowych i zabawnych fermat. Cała jego postać pod koniec życia wcale pełna i zażywna, przytem ruchy, intonacje głosu i zmiany twarzy nadawały się najlepiej do wyrażenia uczuć ciepłych, serdecznych albo starczego gderania”. Grał w swej karierze ponad pięćset ról. Ważniejsze z nich, prócz wymienionych: Lisiewicz („Pan Geldhab"), Grzegorz („Damy i huzary"), Krupkowski („Przyjaciele"), Kacper („Nikt mnie nie zna"), Igiełka („Gałganduch, czyli Trójka hultajska"), Chiorost (Zaręczyny przed frontem"), Urban („Werbel domowy"), Pafnucy („Pafnucy i Narcyz"), Sobek („Młynarz i kominiarz"), Tomek („Łobzowianie"), Pazurkiewicz („Żydzi"), Dudka („Sen nocy letniej"), Grzempielewski („Marcowy kawaler"), Charlemagne („Indiana i Charlemagne"), Grabarz I („Hamlet"). Znany był ze swej wieloletniej działalności społecznej w środowisku teatr.; opiekował się aktorami chorymi i starymi oraz rodzinami po zmarłych pracownikach sceny, zbierając na nich składki pieniężne i wspierając z własnych funduszów.
W 1867 przystąpił do zbierania materiałów biograficznych o aktorach warsz. (od XVIII w.), kolekcjonowania portretów aktorskich oraz do prowadzenia notat o dawnym i bieżącym repertuarze scen warsz., o występach gościnnych artystów z innych miast oraz artystów obcych w Warszawie (m.in. wypisywał z dzienników recenzje). Jednocześnie finansował pisanie życiorysów aktorskich przez J.T.S. Jasińskiego. Notaty, które prowadził do śmierci, stanowią bezcenny materiał do dziejów t. warsz. w XIX w. .
Ś.P.
MICHAŁOWI
CHOMIŃSKIEMU
ARTYŚCIE DRAMATYCZNEMU T.W.
ZMARŁEMU 24 PAZDZ. 1886 R.
DOBREMU KOLEDZE I ZACNEMU CZŁOWIEKOWI
KOLEDZY